ยารักษาเศรษฐกิจชะงัด

วรากรณ์ สามโกเศศ

มติชน

วันที่ 09 เมษายน พ.ศ. 2552

มีคนสงสัยกันว่าเศรษฐศาสตร์มียาชนิดเดียว

รักษาโรคเศรษฐกิจซบเซาคือการใช้จ่ายเท่านั้นหรือ

คำตอบก็คือมียาหลายชนิดหลากหลายสีและรส

แต่ทั้งหมดใช้ตัวยาเดียวกัน ท่ามกลางยาต่างๆ

นี้มียาของเยอรมนีอยู่ชนิดหนึ่งที่ดูจะมีหน้าตาแปลกออกไปอย่างน่าสนใจ

ยานั้นมีชื่อว่า Kurzarbeit "Kurzarbeit" แปลตัวตรงก็คือ

short work หรือทำงานสั้น

ซึ่งหมายถึงการทำงานสั้นลงแทนที่จะต้องให้ออกจากงานไปทั้งหมด

โดยรัฐออกเงินชดเชยรายได้ส่วนที่สูญไปจากการไม่ได้ทำงานเป็นบางส่วน

เงินชดเชยนี้มาจากภาษีอากรที่แรงงานถูกเก็บก่อนหน้าและสะสมไว้เป็นกองทุน

ประเทศยุโรปหลายประเทศมีระบบเช่นนี้ดังคำที่ธนาคารโลกเรียกว่า

social safety net เพื่อแก้ไขปัญหาการว่างงาน

ซึ่งตรงข้ามกับโมเดลของสหรัฐอเมริกาที่

การจ้างงานเป็น 1 หรือไม่ก็ 0 คือจ้างหรือไม่ก็ปลดออกไปเลย

โดยมีเงินชดเชยการว่างงานไม่มีระบบครึ่งๆ กลาง ๆ

ข้อถกเถียงเรื่องความเด่นและความด้อยของ 2 ระบบนี้มีมานานแล้ว

ฝั่งอเมริกาและเอเชียตะวันออกตลอดจนประเทศกำลังพัฒนาส่วนใหญ่

เอียงมาทางโมเดลอเมริกา

คนกลุ่มนี้เชื่อว่าการพยายามปกป้องการจ้างงานตลอดจนให้ผลประโยชน์

จากการถูกเลิกจ้างมากมายนั้นไม่เป็นผลดี

เพราะยามเศรษฐกิจดีนายจ้างไม่อยากจ้างเพราะหากจ้างแล้วจะมีปัญหาผูกพันต่อไป

ยามต้องการเลิกใช้แรงงาน (เมื่อสองปีก่อนมีการต่อต้านกฎหมายฝรั่งเศสครั้งใหญ่

ทั่วประเทศ เมื่อรัฐบาลเสนอให้มีการจ้างงานแบบไม่ถาวรได้

กล่าวคือ ไม่เข้ามาอยู่ในระบบเช่นนี้)

นอกจากนี้ระบบดังกล่าวยังต้องมีการบริหารเงินกองทุน

ที่เก็บไปจากแรงงานอย่างมีประสิทธิภาพทั้งฐานข้อมูล

ระบบการจัดเก็บ ตลอดจนการนำเงินกองทุนไปลงทุนอีกด้วย

มิฉะนั้นจะเป็นปัญหาหนักต่อภาครัฐ

ประเด็นที่เป็นจุดด้อยอีกประการก็คือความไม่คล่องตัวของระบบการจ้างงาน

ทำให้เศรษฐกิจขาดกลไกที่คล่องตัวในการขยายการผลิตหรือลดการผลิต

เพราะขาหนึ่งถูกผูกติดอยู่กับระบบสวัสดิการของแรงงานที่ผูกพันสูง

และมีต้นทุนสูงด้วย

ยุโรปนั้นถูกผลกระทบจากสงครามโลกครั้งที่สองอย่างหนัก

เห็นความลำบากของผู้คนทางเศรษฐกิจ

ดังนั้นความมุ่งมั่นให้ผู้คนไม่ประสบความลำบาก

ดังเช่นที่เคยเห็นจึงมีสูง ระบบสวัสดิการแรงงานเช่นนี้

จึงเป็นคำตอบสหภาพแรงงานยุโรปเข้มแข็งมาก

จนสามารถกดดันออกกฎหมายแรงงานต่างๆ

ที่เป็นประโยชน์ เช่น ชั่วโมงทำงาน ค่าล่วงเวลา สัญญาการจ้างงาน

สวัสดิการของผู้ใช้แรงงาน ฯลฯ

แต่ก็เป็นความจริงที่ทำให้ขาดความคล่องตัวของเศรษฐกิจ

ก่อนหน้านี้ไม่นานในยุโรปบางประเทศ

การลดราคาพิเศษของสินค้าในห้างสรรพสินค้ายังไม่อาจทำได้

ไม่นับเรื่องเวลาปิดเปิดห้างสรรพสินค้าที่จำกัดอย่างมาก

ปัจจุบันหลังจากเป็น EU แล้วข้อจำกัดเหล่านี้ถูกผ่อนปรนจนดีขึ้นกว่าเก่าเป็นอันมาก

โมเดลของอเมริกาอยู่บนพื้นฐานของความเป็นเสรีนิยมของระบบเศรษฐกิจ

หากธุรกิจใดล้มเหลวก็สามารถเลิกจ้างได้ทันที

(เราได้ยินประโยค "you are fired" หรือ "คุณถูกไล่ออกแล้ว"

จากปากนายจ้างอย่างง่ายดายกันบ่อยๆ

ในภาพยนตร์ซึ่งมาจากความจริงในสังคมอเมริกัน)

ในการประชุม G-20 ที่เพิ่งจบไป ข้อขัดแย้งหลักระหว่างสหรัฐอเมริกา

กับประเทศกลุ่มยุโรปซึ่งเป็นกลุ่มใหญ่สุดของ 20 ประเทศ

ก็คือวิธีร่วมมือกันแก้ไขเศรษฐกิจซบเซาที่มีคนตกงานทั่วโลก

สหรัฐอเมริกาต้องการสร้างแพคเกจกระตุ้นเศรษฐกิจร่วมกันของทั้ง 20 ประเทศ

เพื่อสนับสนุนการเจริญเติบโตของเศรษฐกิจ

ซึ่งจะทำให้ชะลอการเลิกจ้างและเกิดการจ้างงานใหม่

อย่างไรก็ดี กลุ่มประเทศยุโรประมัดระวังเรื่องงบประมาณขาดดุล

จากการใช้เงินมากมายกระตุ้นเศรษฐกิจจึงไม่เห็นด้วย

และต้องการสร้างระบบการควบคุมการเงินที่เข้มข้นกว่าเดิมแทน

(การไม่ดูแลวาณิชธนกิจ หรือ investment bankers

อย่างรัดกุมเพียงพอของสหรัฐอเมริกาเป็นปัจจัยสำคัญของวิกฤตการเงิน

ในสหรัฐอเมริกาและลามไปทั่วโลก)

กลุ่มประเทศยุโรปบอกว่าพวกเขามี social safety net

(ที่พวกนิยมตลาดเสรีเยาะเย้ยว่าเป็นอุปสรรคต่อการเจริญเติบโตเศรษฐกิจ)

ดีพอจนจำนวนคนว่างงานไม่ใช่ปัญหาใหญ่

เงินจากการช่วยเหลือของรัฐแก่แรงงาน

ก็คือเงินที่ไหลเข้าไปอย่างอัตโนมัติกระตุ้นเศรษฐกิจอยู่แล้ว

ซึ่งไม่ต่างไปจากการกระตุ้นโดยตรงของสหรัฐอเมริกาผลของ G-20

ที่ออกมาจึงไม่เด่นชัดในเรื่องการร่วมมือกันกระตุ้นเศรษฐกิจอย่างแข็งขัน

ยกเว้นเงินที่ให้ IMF ไว้เพื่อให้ประเทศกำลังพัฒนากู้

ผลสำคัญที่ได้จาก G-20 คือการยืนยันการประสานร่วมมือกัน

แก้ไขปัญหาเศรษฐกิจโลกอย่างใกล้ชิดขึ้น

(พูดอีกอย่างว่าสัญญาว่าจะร่วมมือกันหรือวางแผนว่าจะวางแผน)

สำหรับเยอรมนีเองภายใต้ Kurzarbeit ปีนี้

คาดว่าจะจ่ายเงิน 2,850 ล้านเหรียญสหรัฐสำหรับแรงงาน 250,000 คน

ซึ่งเป็นเงินที่น้อยมากเมื่อเทียบกับแพคเกจกระตุ้นเศรษฐกิจ 787,000 ล้านเหรียญ

ของสหรัฐอเมริกาเยอรมนีมีประชากรเพียง 82 ล้านคน

ขนาดเศรษฐกิจประมาณ 3.32 ล้านล้านเหรียญ

เทียบไม่ได้กับสหรัฐอเมริกาที่มีประชากรถึง 300 ล้านคน

และมีขนาดเศรษฐกิจประมาณ 14.334 ล้านล้านเหรียญ

แต่ IMF ได้ชี้ว่าเยอรมนีมีแผนการกระตุ้นเศรษฐกิจด้วยวิธีของตนเองสูง

ถึงร้อยละ 1.5 ของ GDP สูงกว่าฝรั่งเศสที่มีเพียงร้อยละ 0.7 ของ GDP

และไม่ห่างสหรัฐอเมริกาที่รายจ่ายกระตุ้นเศรษฐกิจทั้งหมดสูง

ถึงร้อยละ 2 ของ GDP

นอกจาก Kurzarbeit แล้ว เยอรมนีกระตุ้นเศรษฐกิจโดยตรงด้วยเช่นกัน

วิธีหนึ่งคือ "แจกเงิน" ผ่านการซื้อรถยนต์ใหม่ กล่าวคือ

ใครที่เอารถยนต์เก่ามาขายเพื่อซื้อรถใหม่จะได้เงินช่วยเหลือจากรัฐถึง 3,400 เหรียญ

ซึ่งทำให้ยอดขายรถพุ่งขึ้นถึงร้อยละ 22 จากปีก่อน

สิงคโปร์ก็ "แจกเงิน" ด้วยวิธีให้ rebate ดังเช่นที่สหรัฐอเมริกาเคยใช้อยู่บ่อยๆ

กล่าวคือ ถ้าซื้อสินค้าบางอย่างที่รัฐระบุก็จะได้เงินสดกลับคืนมาจำนวนหนึ่ง

ไม่ว่าจะเป็นการกระตุ้นเศรษฐกิจโดยตรงด้วยการใช้จ่ายของรัฐบาล

หรือระบบสวัสดิการแรงงานของยุโรปที่ลดวันทำงาน

แต่รัฐจ่ายเงินชดเชยบางส่วนให้ ก็ล้วนใช้ตัวยาเดียวกัน

คือการใช้จ่ายเป็นตัวรักษาถึงนโยบายเงินก็เถอะ การเพิ่มปริมาณเงิน

(พิมพ์ธนบัตรเพิ่มหรือปล่อยสินเชื่อให้ง่ายเข้า) หรือลดอัตราดอกเบี้ย

ก็มุ่งผลสุดท้ายให้มีการใช้จ่ายเพิ่มขึ้นในระบบเศรษฐกิจเช่นกัน

การลดอัตราดอกเบี้ยจะทำให้

(ก) ต้นทุนการกู้ยืมลดลงจนมีการกู้เงินมาใช้จ่ายมากขึ้น

(ข) รัฐบาลสามารถกู้ยืมเพื่อเอามาใช้จ่ายได้มากขึ้น

เพราะภาระดอกเบี้ยลดน้อยลง

(ค) การได้รับดอกเบี้ยน้อยลงจะชักจูงให้

ผู้คนใช้จ่ายเงินกันมากขึ้น

ไม่รีรอเพราะมัวเสียดายดอกเบี้ย ฯลฯ

ตัวยาหรือการใช้จ่ายของภาครัฐใช้ได้ผลมายาวนาน

นับตั้งแต่หลังสงครามโลกครั้งที่สองเป็นต้นมา

ผู้ย้ำความสำคัญของยาตัวนี้ก็คือ John Maynard Keynes

ปรมาจารย์เศรษฐศาสตร์ชาวอังกฤษผู้เสียชีวิตไป

ครบ 63 ปีพอดีในเดือนเมษายนนี้

ไม่ว่าใครจะปรุงตัวยาเก่าด้วยการปรับสี ปรับกลิ่น เรียกชื่อใหม่

หรือใช้ตัวยาบางอย่างเพิ่มเติมเพื่อลดอาการข้างเคียงของมัน

แต่ยังไงเสียก็ยังเป็นตัวยาศักดิ์สิทธิ์เหมือนเดิมอยู่นั่นแหละ

หน้า 6