อนาคตของน้ำในโลก

วรากรณ์ สามโกเศศ

มติชน

วันที่ 19 มีนาคม พ.ศ. 2552

รายงานล่าสุดเรื่องน้ำของ Unesco ได้ชี้ให้เห็นปัญหา

และข้อเสนอแนะที่จะช่วยให้โลกหลุดพ้นจาก

สภาพที่น่าสังเวชในอนาคตอันใกล้

นั่นก็คือการขาดแคลนน้ำอย่างรุนแรงสถานการณ์

ของน้ำในโลกเราเป็นดังนี้

ร้อยละ 97.5 เป็นน้ำเค็ม

ที่เหลือร้อยละ 2.5 เป็นน้ำจืด

และสองในสามของปริมาณนี้อยู่ในสภาพของน้ำแข็ง

ส่วนที่ไม่ใช่น้ำแข็งส่วนใหญ่ก็อยู่ใต้ดิน

น้ำบนดินในแม่น้ำ คูคลอง ห้วย ลำธาร ที่เราเห็นกันนั้น

เป็นส่วนน้อยอย่างยิ่งของน้ำในโลกด้วยความจำกัดของน้ำดังกล่าว

การต่อสู้เพื่อแย่งชิงน้ำของหมู่มวลมนุษย์จึงมีมาแต่โบราณกาล

คำว่า river (แม่น้ำ) มาจากคำในภาษาละตินว่า

ribalis ซึ่งหมายถึง rival (คู่แข่งหรือคู่ต่อสู้)

ปัจจุบันน้ำเป็นสาเหตุสำคัญของข้อขัดแย้ง

ไม่ว่าจะเป็นใน Darfur (ตะวันตกของซูดาน)

หรือในตะวันออกกลางระหว่างอิสราเอลกับเพื่อนบ้านอาหรับ

ในเรื่องน้ำสะอาดเพื่อการบริโภค

ตัวเลข UN ระบุว่าในปัจจุบันมีพลเมือง 1.3 พันล้านคน

หรือหนึ่งในห้าของประชากรโลกไม่มีน้ำสะอาดดื่ม

สภาวการณ์เช่นนี้ทำให้มีคนเป็นโรคตายจากปัญหาน้ำดื่มปีละ 27 ล้านคน

หรือ 1 คนทุก 8 วินาทีรายงานสดๆ ร้อนๆ ฉบับนี้ชื่อ

Water in a Changing World

ระบุว่าในปี 2030 หรือ 21 ปีจากนี้

หากไม่มีอะไรเปลี่ยนแปลงใน "หลายเรื่อง" ที่เกี่ยวกับน้ำ

ประชาชนครึ่งโลกจะมีชีวิตอยู่ด้วยการขาดแคลนน้ำอย่างยิ่ง

ตัวการสำคัญที่ทำให้เกิดปรากฏการณ์นี้ขึ้นก็คือ

(1) การเพิ่มขึ้นของประชากร

จากจำนวนประชากร 6.6 พันล้านคนในปัจจุบัน

จะเพิ่มเป็น 9.1 พันล้านคนก่อน ค.ศ.2050

โดยการเพิ่มส่วนใหญ่อยู่ในประเทศกำลังพัฒนาซึ่งหลายพื้นที่

(แอฟริกาเหนือ, ตะวันออกกลาง)

มีการขาดแคลนน้ำอยู่แล้วอัตราการเติบโตของประชากรเช่นนี้

หมายถึงความต้องการน้ำที่เพิ่มขึ้นเป็นเงาตามตัว

โดยแต่ละปีจะมีความต้องการน้ำจืดเพิ่มขึ้นปีละ 64,000 ล้านลูกบาศก์เมตร

(2)การอพยพเข้าสู่เมืองของประชากรโลก

เมื่อมีฐานะทางเศรษฐกิจดีขึ้น

ก็เป็นปัจจัยอีกตัวหนึ่ง คนอยู่ในเมืองเหล่านี้จะบริโภคเนื้อมากขึ้น

ซึ่งหมายถึงต้องการน้ำมากขึ้นกว่าเดิม

เนื่องจากการผลิตเนื้อใช้น้ำมากกว่าการผลิตผักเป็นอันมาก

(3) การผลิตพืชพลังงาน (Biofuels) ทดแทนการใช้พลังงาน

Hydrocarbons (น้ำมัน, ก๊าซ)

หมายถึงการใช้น้ำเพิ่มขึ้นอีกมาก เพราะธัญพืช เช่น ข้าวโพด ข้าวสาลี

หรืออ้อยที่ใช้เป็นวัสดุหลักในการผลิต Ethanol เติบโตได้เพราะน้ำ

รายงานชี้ให้เห็นว่าทุกๆ 1 ลิตร ของ Biofuels

ต้องใช้น้ำเพื่อการผลิตถึง 2,500 ลิตร

ถ้ามีการนำแผนปลูกพืชทดแทนของทั้งโลกมารวมกัน

ก็จะต้องใช้น้ำจากที่กักเก็บเพิ่มขึ้นอีก 180 ลูกบาศก์กิโลเมตร

(กว้าง ยาว และลึก ด้านละ 180 กิโลเมตร)

และอีก 48,000 ล้านไร่ของพื้นที่เพาะปลูกการใช้น้ำและที่ดินเช่นนี้

จะมีผลกระทบอย่างสำคัญต่อประเทศที่มีพื้นที่มากๆ เช่น จีน อินเดีย

หรือแม้แต่สหรัฐอเมริกาในด้านพื้นที่เพาะปลูกพืชเพื่อบริโภคและน้ำเพื่อดื่ม

(4) การขาดพลังสนับสนุนด้านการเมืองในทุกภาคส่วน

มายาวนานในเรื่องน้ำไม่ว่าจากประเทศใหญ่หรือ

จากองค์กรระหว่างประเทศดังนั้น จึงไม่มีนโยบายที่ชัดเจน

หรืองบประมาณสนับสนุนอย่างจริงจัง

(5) การขาดการจัดการที่ดีในเรื่องน้ำ

ตลอดจนการขาดการลงทุนอย่างเพียงพอในด้านน้ำ

ไม่ว่าการบุกเบิกหาแหล่งน้ำหรือดูแลรักษาแหล่งน้ำ

การขาดแคลนน้ำจะยิ่งทำให้ความยากจนในบางประเทศรุนแรงยิ่งขึ้น

ด้วยสุขภาพที่เลวร้าย ประสบปัญหาสิ่งแวดล้อมเลวร้ายลง

เกิดปัญหาขัดแย้งทางการเมือง

ตลอดจนเพิ่มความเสี่ยงจากการติดโรคที่เกี่ยวพันกับการขาดแคลนน้ำสะอาด

มีประเด็นหนึ่งในบ้านเราที่อาจมองข้ามไป

นั่นก็คือการสูญเสียน้ำไปมหาศาลจากการส่งออกสินค้าเกษตรในแต่ละปี

โดยประเทศที่นำเข้าเปรียบได้กับผู้ใช้

"น้ำเสมือน" (virtual water) ของบ้านเรา

เมื่อสินค้าเกษตรต้องใช้น้ำในการเติบโตและพืชเหล่านี้เติบโตในบ้านเรา

ดังนั้น จึงใช้น้ำของบ้านเรา เมื่อต่อมาถูกซื้อไปบริโภคในประเทศอื่น

การซื้อผลผลิตการเกษตรเหล่านี้ไปบริโภค

จึงเสมือนกับการบริโภคน้ำจากบ้านเราทางอ้อมนั่นเอง

ญี่ปุ่นนำเข้าธัญพืชและเนื้อสัตว์จากโลก

เป็นปริมาณมากเพื่อเป็นอาหารในแต่ละปี

ดังนั้น จึงเท่ากับว่าเป็นผู้ใช้ "น้ำเสมือน"

ของประเทศอื่นอย่างมหาศาลไปด้วย

มีการคำนวณว่าปีหนึ่งๆ ญี่ปุ่นใช้ "น้ำเสมือน"

ประมาณ 64,000 ล้านตันต่อปี

ถ้าญี่ปุ่นต้องผลิตสินค้าเกษตรเหล่านี้เองเชื่อว่า

จะเกิดการขาดแคลนน้ำขึ้นในประเทศเป็นแน่

ไทยเป็นผู้ส่งออกสินค้าเกษตรรายใหญ่ของโลก

จึงต้องใช้น้ำเป็นปริมาณมหาศาลในแต่ละปี

ดังนั้น การเป็นครัวโลกของไทยภายใต้สภาวการณ์ขาดแคลนน้ำ

ทั้งในปัจจุบันและอนาคตจึงมีต้นทุนสูง

เพราะหากเราไม่ผลิตมากเช่นนี้

เราอาจมีน้ำเหลือในบ้านเพื่อสร้างความชุ่มฉ่ำให้แก่ผืนดิน

และเหลือน้ำสำหรับการบริโภคของประชาชนในปัจจุบัน

และเหลือเก็บไว้สำหรับอนาคตได้ดีกว่าความก้าวหน้าในเรื่องน้ำ

ที่น่าพอใจก็คือการแปรรูปน้ำเค็มซึ่งมีอยู่มหาศาล

เป็นน้ำจืดอย่างกว้างขวางกว่าเดิมเป็นอันมาก

โดยอาศัยเทคโนโลยีสมัยใหม่ดังที่มีการริเริ่มกันในอิสราเอล สิงคโปร์

ออสเตรเลีย สหรัฐอเมริกา ซาอุดีอาระเบีย จีน อินเดีย ปากีสถาน ฯลฯ

ไม่ว่าจะหาแหล่งน้ำจืดเพิ่มอย่างใดก็ตามที

สิ่งสำคัญที่สุดที่จะช่วยให้เรามีน้ำใช้อย่างไม่ขาดแคลนได้นานที่สุด

ก็คือการใช้น้ำอย่างสมประโยชน์

อย่างมีเหตุมีผลและอย่างตระหนักว่ามันมีต้นทุนเสมอ

หน้า 6