ต้นแบบแห่งความงดงาม

วรากรณ์ สามโกเศศ

มติชน

วันที่ 18 ธันวาคม พ.ศ. 2551

รูปภาพประวัติศาสตร์ที่สุดคลาสสิครูปหนึ่งคือภาพหญิงในวัย 40 ปี

กำลังก้าวเดินอย่างองอาจ ไม่มีทีท่าสะทกสะท้านหรือหวาดหวั่น

โดยมีตำรวจกลุ่มหนึ่งประกบอยู่ข้างหลังด้วยท่าเดินที่ต่างกับผู้ถูกจับ

ในข้อหากบฏภายในและภายนอกราชอาณาจักรราวฟ้ากับดิน

เหตุการณ์นี้เกิดขึ้นใน พ.ศ.2495 และหญิงในภาพนี้คือ

ท่านผู้หญิงพูนศุข พนมยงค์

ภรรยาของรัฐบุรุษอาวุโส อดีตผู้สำเร็จราชการแผ่นดิน

และอดีตนายกรัฐมนตรี นายปรีดี พนมยงค์

หนังสือแจกในงานปลงศพของท่านเมื่อวันที่ 14 ธันวาคม 2551

ชื่อ "หวนอาลัย"

(ในส่วนของประวัติชีวิตเขียนโดยคุณสันติสุข โสภณสิริ)

ได้บันทึกสิ่งที่ท่านได้กระทำในชีวิตเพื่อให้ลูกหลานไทยได้จดจำไว้

เป็นเยี่ยงอย่าง อย่างน่าประทับใจยิ่ง"

.......ท่านเป็นบุตรคนที่ 5 ของมหาอำมาตย์ตรี พระยาชัยวิชิตวิศิษฎ์ธรรมธาดา

(ขำ ณ ป้อมเพชร์) กับคุณหญิงเพ็ง ชัยวิชิตฯ (สกุลเดิม สุวรรณศร)

เกิดวันที่ 2 มกราคม พ.ศ.2455 ณ จวนผู้ว่าราชการ (จังหวัด) สมุทรปราการ

ริมปากแม่น้ำเจ้าพระยาเยื้องพระสมุทรเจดีย์

ขณะนั้นพระยาชัยวิชิตฯ ยังมีบรรดาศักดิ์เป็นพระสมุทบุรานุรักษ์

ผู้ว่าราชการเมืองสมุทรปราการ ได้พาบุตรีผู้นี้ขณะมีอายุเพียงไม่กี่เดือน

เข้าเฝ้าฯสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง

ขณะประทับแรมที่พลับพลาในบริเวณจวนผู้ว่าฯ เพื่อขอรับพระราชทานชื่อ

ซึ่งทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชนามว่า "พูนศุข"

.......ในวัยเยาว์ได้ติดตามรับใช้บิดามารดาใกล้ชิดจึงได้มีโอกาสเข้าเฝ้าฯ

พระบรม วงศานุวงศ์และได้พบขุนนางผู้ใหญ่

ทำให้ท่านผู้หญิงรับรู้จดจำเรื่องราวที่เป็นเกร็ดประวัติศาสตร์หลายแผ่นดิน

ทั้งยังสามารถสาธยายความเป็นมาของสกุลใหญ่ๆ ในอดีตได้อย่างแม่นยำ

จนนายปรีดี พนมยงค์ ยกให้เป็นเอ็นไซโคลปีเดีย (Encyclopedia)

หรือสารานุกรมประวัติบุคคลประจำครอบครัว

บิดามารดาของท่านผู้หญิงพูนศุข สอนให้บุตรธิดารู้หน้าที่ ทำงานเป็น

และห่างไกลอบายมุขโดยห้ามการพนันทุกชนิดเข้าบ้าน ไม่ใช้จ่ายฟุ่มเฟือย

ให้ถือคติว่า "ถ้าไม่จน อยู่อย่างจนจะไม่จน ถ้าไม่รวย อยู่อย่างรวย จะไม่รวย"

นายปรีดี พนมยงค์ ได้กล่าวไว้ในหนังสือเรื่อง

"ชีวิตและการงาน ปรีดี-พูนศุข" ว่า.......ชะตากรรม (destiny)

ของพูนศุขภายหลังสมรสแล้วนั้น จึงพลอยเป็นไปตามชะตากรรมของปรีดี

ส่วนชะตากรรมของปรีดีนั้นก็ขึ้นอยู่กับผลกรรมแห่งการงานทาง "อภิวัฒน์"

ที่รับใช้ชาติและราษฎรไทยเพื่อที่จะก้าวหน้าไปตามทางแห่ง

การกู้อิสรภาพของมนุษย์ให้พ้นจากการถูกเบียดเบียน

และเพื่อให้ชาติไทยมีเอกราชและประชาธิปไตยสมบูรณ์"

".....ผู้หญิงคนหนึ่งผู้กำเนิดในตระกูลขุนนางชั้นผู้ใหญ่

ยิ่งได้แต่งงานกับดุษฎีบัณฑิตหนุ่มนักเรียนนอกด้วยแล้ว

ก็น่าจะคาดหมายได้ว่าเธอผู้นั้นจะมีชีวิตครอบครัวที่ราบรื่น

โรยด้วยกลีบกุหลาบ ลาภ ยศ สรรเสริญสุข แต่ในความเป็นจริง

เธอมีชีวิตคู่กับผู้ชายคนหนึ่งผู้เป็น "นักอภิวัฒน์" ใต้ดิน

กว่าจะมารู้ในอีก 4 ปีต่อมาว่า

เขาเป็น "มันสมอง" ของกลุ่มผู้ก่อการเปลี่ยนแปลง

การปกครอง 24 มิถุนายน พ.ศ.2475

ชะตากรรมของเธอก็ได้หล่อหลอมเป็นชะตากรรม

เดียวกับสามีนักอภิวัฒน์ของเธอไปแล้วอย่างแยกออกจากกันไม่ได้

จนตราบชั่วชีวิต....."

".......เมื่อหัวหน้าครอบครัวเป็นคนทำงานการเมืองเพื่อประเทศชาติ

จนแทบไม่มีเวลาส่วนตัวให้แก่ครอบครัวมากนัก

แน่นอนภาระการดูแลความเป็นไปในครอบครัวและลูกๆ ทั้ง 6 คน

จึงตกอยู่บนบ่าของแม่บ้าน

ซึ่งเดิมเคยมีฐานะเป็นภรรยาข้าราชการประจำและอาจารย์สอนหนังสือ

แล้วต่อมาได้กลายสถานะเป็นภรรยาของนักการเมือง

หลังเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475 ซึ่งมีชีวิตผันผวนมาก

จนถึงกับบ้านแตกแต่สาแหรกไม่ขาด

เพราะผู้หญิงมีความทรหดอดทนและกล้าแกร่งที่ชื่อ "พูนศุข พนมยงค์"

.......คนทั่วไปมักตั้งข้อรังเกียจว่า

นักการเมืองที่ฉ้อราษฎร์บังหลวงนั้น

มักเกิดความโลภของสตรีหลังบ้านนักการเมืองที่ได้ฉายาว่า

คุณนายชัก 10% แต่สำหรับสตรีหลังบ้านของนายปรีดี พนมยงค์

ไม่เคยยุ่งเกี่ยวกับหน้าที่การงานของสามี

และไม่ยอมให้สินบนหรือผลประโยชน์อันมิชอบใดๆ

ผ่านเข้ามาทางหลังบ้านโดยเด็ดขาด

ครอบครัวของปรีดี-พูนศุข พนมยงค์

ดำรงอยู่ด้วยเงินเดือนของหัวหน้าครอบครัว

ซึ่งไม่สนใจเรื่องเงินทองแม้เมื่อรับเงินเดือนแล้ว

ก็มักลืมทิ้งไว้ที่โต๊ะทำงาน

จนเจ้าหน้าที่ต้องนำมาให้ที่บ้าน.......นางฉลบชลัยย์ พลางกูร

ภริยานายจำกัด พลางกูร เสรีไทยคนสำคัญและเป็นมิตรสนิทของครอบครัว

เขียนไว้ในหนังสือ "วันปรีดี 2535"

มีความตอนหนึ่งว่า"ท่านปรีดีไม่เคยสนใจในทรัพย์สินเงินทองเลย

ท่านรำคาญคนที่พูดเรื่องมรดก ท่านไม่เคยใช้เงิน ไม่เคยแตะต้องเงิน"

.......โชคดีสำหรับรัฐบุรุษอาวุโสที่สามารถรักษาความสมถะ

และความซื่อสัตย์สุจริตไว้ได้อย่างขาวสะอาด

เพราะมีสตรีหลังบ้านผู้มีความมักน้อยและความสุจริตทั้งไตรทวารเช่นเดียวกัน

แม้นายปรีดีไม่เคยให้ของขวัญมีค่าแก่ภรรยาเช่นสามีทั้งหลายกระทำกัน

แต่ท่านผู้หญิงพูนศุข พนมยงค์ ไม่เคยน้อยเนื้อต่ำใจแต่ประการใด

ตรงกันข้ามท่านกลับปลาบปลื้มใจ

ที่ได้รับความรักความไว้วางใจอันบริสุทธิ์ของสามี

เหนืออื่นใดคุณูปการและความดีที่รัฐบุรุษอาวุโสมอบแก่มวลราษฎรนั้นคือ

รางวัลและความภูมิใจสูงสุดที่ท่านผู้หญิงพูนศุข

ได้รับมอบจากสามีอันเป็นที่รัก

ดังข้อเขียนของท่านเรื่อง "รำลึกถึงความหลัง"

ในหนังสือ "วันปรีดี 2536" ความตอนหนึ่งว่า

"เมื่อข้าพเจ้ารำลึกถึงความหลังคราใด ก็รู้สึกซาบซึ้งที่นายปรีดี

ได้เสียสละและไม่เห็นแก่ตัว ให้ความไว้วางใจข้าพเจ้าอย่างเต็มที่

และอดภูมิใจไม่ได้ว่าเป็นภริยานักการเมือง

ที่มุ่งบำรุงความสุขสมบูรณ์ของราษฎรโดยมิเคยฉ้อราษฎร์บังหลวง

และกอบโกยประโยชน์เพื่อตัวเองและครอบครัวเลย"

.......ในระหว่างสงครามโลกครั้งที่ 2 ทหารญี่ปุ่นได้กรีฑาทัพบุกรุกประเทศไทย

เมื่อวันที่ 8 ธันวาคม พ.ศ.2484

ในวันเดียวกันนั้นเอง นายปรีดี พนมยงค์

กับมิตรสหายผู้รักชาติได้ร่วมกันก่อตั้งองค์การต่อต้านญี่ปุ่น

ซึ่งต่อมาได้ขยายเป็นขบวนการเสรีไทย

ซึ่งมีเครือข่ายปฏิบัติการทั้งภายในประเทศ สหรัฐอเมริกา

และสหราชอาณาจักรอังกฤษ มีจุดประสงค์กอบกู้เอกราชอธิปไตยของชาติ

ดำเนินการต่อต้านผู้รุกรานทุกรูปแบบ

เพื่อให้ฝ่ายสัมพันธมิตรยอมรับสถานะเดิมของประเทศไทย

ก่อนสงครามจะอุบัติขึ้นนายปรีดี พนมยงค์

เป็นหัวหน้าขบวนการเสรีไทย มีชื่อรหัสว่า "รู้ธ" (Ruth)

เมื่อญี่ปุ่นขอให้รัฐบาลไทยเชิญนายปรีดี

ออกจากตำแหน่งรัฐมนตรีกระทรวงการคลัง

ไปดำรงตำแหน่งผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์

ในพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 8

ก็เป็นโอกาสที่ "รู้ธ" จะสามารถทำงานขบวนการใต้ดินรับใช้ชาติได้เต็มที่

โดยประสานสามัคคีกับคนไทยทุกหมู่เหล่าอย่างกว้างขวาง

ทั้งพระบรมวงศานุวงศ์ ประชาชน ทหาร ตำรวจ ข้าราชการพลเรือน

เพื่อทำงานให้บรรลุเป้าหมายของขบวนการเสรีไทย

ตามปกตินายปรีดีไม่เคยปรึกษาราชการบ้านเมืองกับภรรยา

ส่วนใหญ่จะคุยกันเรื่องข่าวสารความเป็นมาของเหตุการณ์

ทั้งในและต่างประเทศ แต่เมื่อการต่อสู้เพื่อคัดค้านผู้รุกราน

เป็นหน้าที่ของราษฎรไทยทุกคน

ท่านผู้หญิงพูนศุขในฐานะผู้ใกล้ชิดที่สุดจึงได้รับความไว้วางใจ

ให้เป็นผู้ช่วย "รู้ธ" รับฟังวิทยุต่างประเทศเพื่อทราบ

ความเคลื่อนไหวของสัมพันธมิตรและข่าวสารสู้รบในสมรภูมิต่างๆ ทั่วโลก

เพื่อ "รู้ธ" จะได้นำมาเป็นข้อมูลในการวิเคราะห์ประเมินสถานการณ์

และกำหนดยุทธศาสตร์

ยุทธวิธีของพลพรรคเสรีไทยในการต่อต้านผู้รุกราน

.......บางครั้งท่านผู้หญิงแห่งทำเนียบท่าช้าง

ก็ช่วยงานเขียนรหัสลับวิทยุด้วยลายมือบรรจงโดยไม่ใช้พิมพ์ดีด

ทั้งยังเป็นแม่บ้านคอยอำนวยความสะดวกแก่เสรีไทย

ที่มาปรึกษางานกับ "รู้ธ" ณ ศาลาริมน้ำ ที่ทำเนียบท่าช้าง

ซึ่งเป็นเสมือนสถานที่ทำงานของบรรดาเสรีไทย

ใต้จมูกของกองกำลังทหารญี่ปุ่นซึ่งตั้งอยู่ใกล้ๆ

นั้นเองภารกิจสำคัญยิ่งอย่างหนึ่งในช่วงมหาสงครามคือ

ท่านผู้หญิงพูนศุขได้ช่วยผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์

ในการถวายความอารักขาแด่สมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี

พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า และพระบรมวงศานุวงศ์หลายพระองค์

โดยอัญเชิญเสด็จประทับ ณ พระราชวังบางปะอิน จังหวัดพระนครศรีอยุธยา

เพื่อให้ปลอดพ้นจากภัยทางอากาศ

จนกระทั่งสงครามสงบในปี พ.ศ.2488

และเพื่อให้เกิดความปรองดองระหว่างชนในชาติ

นายปรีดีได้ขอให้รัฐบาลปลดปล่อย พร้อมทั้งคืนฐานันดรศักดิ์

และบรรดาศักดิ์แก่บรรดาเจ้านายและขุนนางที่ถูกจับกุมคุมขัง

ในสมัยรัฐบาลก่อนด้วยคุณงามความดีที่ได้ปฏิบัติหน้าที่

ด้วยความซื่อสัตย์ สุจริต และด้วยความจงรักภักดีต่อ

ชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย์ และรัฐธรรมนูญ

ทั้งได้แสดงให้เห็นเป็นที่ประจักษ์ในความปรีชาสามารถ

บำเพ็ญคุณประโยชน์ให้แก่ประเทศชาติเป็นอเนกประการ

นายปรีดี พนมยงค์ จึงได้รับพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ

ยกย่องไว้ในฐานะรัฐบุรุษอาวุโส

และให้มีหน้าที่รับปรึกษากิจการราชการแผ่นดิน

.......เมื่อเกิดรัฐประหารในวันที่ 8 พฤศจิกายน 2490

คณะรัฐประหารมุ่งจับเป็นหรือจับตายนายปรีดี พนมยงค์

ชีวิตของรัฐบุรุษอาวุโสก็ประสบเคราะห์กรรมจากคู่ต่อสู้ทางการเมือง

และไปอยู่ต่างประเทศ จวบจนวาระสุดท้าย

ในปี พ.ศ.2529ท่านผู้หญิงพูนศุข และนายปาล พนมยงค์

บุตรชายคนโตในวัย 20 ปี ถูกจับคุมขัง

ท่านผู้หญิงพูนศุขอยู่ในห้องขัง 84 วัน อย่างองอาจ

ไม่คุกเข่าให้แก่ผู้ใด และต้องปล่อยตัวเพราะไม่มีหลักฐาน

ส่วนบุตรชายนั้นถูกคุมขังเป็นเวลา 5 ปี

ท่านผู้หญิงพูนศุขพลัดพรากจากสามีเป็นเวลา 5 ปี

ต้องดูแลลูกที่ยังเล็ก 4 คน และกังวลใจกับลูกที่ถูกคุมขังอีก 1 คน

แต่ท่านไม่เคยย่อท้อกับมรสุมชีวิต นายปรีดี พนมยงค์

เคยเขียนจดหมายอวยพรภรรยา

เนื่องในวาระครบรอบการสมรสครั้งหนึ่งว่า

"ตลอดเวลาที่ผ่านมานั้น น้องได้ปฏิบัติเป็นภรรยาที่ดียิ่งพร้อมด้วยความอุทิศตน

เสียสละทุกอย่างเพื่อพี่และเพื่อราษฎรไทย แม้ว่าขณะนี้น้องได้รับความลำบาก

เนื่องจากความอยุติธรรมของศัตรูที่ปองร้าย แต่วันใดวันหนึ่งในภายหน้า

คุณความดีของน้องจะต้องปรากฏขึ้นแก่มวลราษฎรไทย"

ท่านผู้หญิงได้กล่าวไว้ก่อนถึงอนิจกรรมว่า

"กว่า 90 ปีของชีวิตฉันที่ผ่านมา เหตุการณ์มากมายหลายอย่าง

ได้เข้ามาสู่ชีวิตของฉัน ล้วนสอนให้ฉันได้เข้าใจใน "สัจจะ" ของโลกอย่างแจ่มชัด

แม้ในอดีตจะมีความแปรผันที่ทำให้ชีวิตต้องเปลี่ยนแปลงไป

และต้องผจญกับความไม่เป็นธรรมทั้งหลายที่โหมกระหน่ำเข้ามา

ฉันตั้งอยู่ในเจตนารมณ์ที่บริสุทธิ์ ยึดมั่นในความซื่อสัตย์ สุจริต

อโหสิกรรมกับทุกสิ่งทุกอย่างไม่ถือโกรธเคืองแค้นใดๆ อีก

ตลอดเวลาฉันไม่เคยลืมตัวหรือรู้สึกว่าต้องสวมหัวโขน

จึงไม่เคยคิดว่าชีวิตได้มีความแปรเปลี่ยนแต่อย่างใด......."

ชีวิตของท่านผู้หญิงพูนศุข พนมยงค์ เป็นบทเรียน

แห่งความดี ความงาม และความจริง ที่ลูกหลานไทยสมควรศึกษา

ปลูกบ้านให้แข็งแรงต้องมีจุดระบุระดับความสูงเป็นจุดอ้างอิงฉันใด

คนจะเติบโตต่อไปเป็นผู้ใหญ่ที่ดีก็ต้องมีตัวอย่างให้เลียนแบบ

ฉันนั้นถ้าใครคิดจะเอาชีวิตลี้ภัยของตนเองและภรรยา

ไปเทียบเคียงกับวิบากกรรมในชีวิตของท่านอาจารย์ปรีดี

และท่านผู้หญิงพูนศุข พนมยงค์ แล้ว

กรุณาย้อนกลับไปอ่านความงดงามแห่งคุณธรรม

และจริยธรรมของชีวิตท่านทั้งสองอีกครั้ง

ท่านอาจารย์ปรีดี และท่านผู้หญิงพูนศุข

ไม่เคยมีคดีอาญาติดตัว สาเหตุสำคัญที่ทำให้ท่านอาจารย์ไม่กลับประเทศไทย

ก็เพราะไม่มีสิ่งใดที่ท่านรักเท่าประเทศชาติ

ท่านไม่ต้องการให้บ้านเมืองวุ่นวาย เกิดปัญหาขึ้นเพราะตัวท่านเป็นสาเหตุ

จึงยอมเสียสละที่จะอยู่ในต่างประเทศจวบจนวาระสุดท้ายของชีวิต

หน้า 6